خور نگینی بر دامنه البرز (معرفی نامه خور)

خور

نگینی بر دامنه البرز:

  وجه تسمیه خور :

در فرهنگ لغت دهخدا خور به معنای خورشید " شید " درخشان آمده است. اما در مورد وجه تسمیه نام روستای خور که در محاورات روزمره ساکنین دشت ساوجبلاغ که اکثریّت آن را ترک زبان تشکیل می دهد "خُر" ضمه بر روی حرف خ تلفظ می شود . هر چیز ی که مورد پسند و تائید شنوند باشد می گوید خُر است یعنی خوب است . در دو صورت معنای آن نشان از خوبی و درخشندگی است . موقعیّت جغرافیایی و استقرار مکانی این روستا ویژگی منحصر به فردی را موجب گردیده که تحسین هر تازه واردی را بر می انگیزد و زیباترین و مختصر ترین و گویاترین نام که  به آسانی به کار می رود را بر آن نهاده اند . با گذشت زمان و تحولات فرهنگی و اجتماعی در تلفظ آن تغییر مختصری بوجود آمده چرا که کاربرد آن به فارسی کمی دشوار بوده وبه خور تلفظ و نوشته شده و می شود .

 موقعیّت جغرافیایی :

ساوجبلاغ : تا سال 1367 یکی از بخش های شهرستان کرج از استان تهران به شمار می رفت ، در این سال به همراه بخش نظر آباد و طالقان یک شهرستان واحدی را به مرکزیّت هشتگرد تشکیل شد . در سال 1378 بخش نظرآباد از آن منفک و به یک شهرستان مستقل تبدیل و بخش طالقان و مرکزی به نام ساوجبلاغ باقی ماند .در سال 1389 شهرستان کرج به همراه ساوجبلاغ و نظر آباد و با تبدیل شدن بخش طالقان به شهرستان ، استان تازه تاسیسی با نام " البرز " شکل گرفت . اگر رشته کوه های البرز را به سه قسمت تقسیم کنیم ، قسمت البرز غربی دراین استان تازه تاسیس قرار دارد که از دره رود کرج تا دره سفید رود را شامل می شود . قسمت اعظم  البرز کرج "  البرز غربی " از دو رشته موازی غربی به شرق را تشکیل داده وطالقان رود یکی از  بزرگترین رود های استان در آن جریان دارد ، ضلع جنوبی دره طالقان را پیش کوه های البرز تشکیل می دهد که در ناحیه شمال غرب  دشت ساوجبلاغ  به کوه های زرچه خانی نامیده می شود . " کهار  "  که در زبان محلی" کاهار " نیز نامیده می شود  بلند ترین قله این رشته کوه در  استان کرج در ساوجبلاغ قرار دارد  می باشد .

  شمال روستا خور  :    روستای خور در منتها الیه شمال غربی استان البرز در ضلع جنوبی رشته کوه زرچه کانی  واقع است . خط الراس این ارتفاعات که بیش از 2800 متر ارتفاع دارند ، خط مرزی ساوجبلاغ و طالقان بوده که مراتع کوهستانی و سر چشمه رود  " خونمکان "روستای خور است  . آن سوی ارتفاعات مراتع  روستای فشندک و میناون چال شهرستان طالقان می باشد .در ضلع شمال غربی روستای سفیدارک واقع می باشد.

جنوب روستا ی خور :به فاصله تقریبی 16 کیلومتر از شمال به جنوب با طی سه چهره کاملا مختلف کوهستانی مرتع ، کوهپایه ای ، دشت ،به شمال شهر نظر آباد ختم می شود .در حدود یک سوم اراضی کشاورزی در شهراستان نظر آباد قرار می گیرد .

شرق روستا : کاملا به مراتع روستای فشند متصل بوده که به  تملک شهر جدید هشتگرد در آمده  است که  فاز پنج و پروژه مهره امام رضا (ع)  را در بر می گیرد .در قسمت جنوب شهرک صنعتی هشتگرد و شهرک مسکونی بعثت قرار دارد.

غرب روستا : در شمال و ناحیه کوهستانی به مراتع روستای شلمزار ، در قسمت کوهپایه و قسمتی از دشت  به مراتع و اراضی کشاورزی روستای عرب آباد که متعلق به وزارت دفاع می باشد و در جنوب غربی به شهر نظر آباد ( ناحیه صالح آباد ) متصل است

ویژگی طبیعی :

تو پو گرافی روستا از سه بخش کاملا متمایز از هم قابل مطالعه است .

الف) ناحیه کوهستانی که از ارتفاع 1700 متری از سطح دریا  شروع و باشیب تند به قلل زرچه کانی میرسد ، این منطقه به سه کانون آبگیر وسیع تقسیم می شود . یک یاز این کانونها در شمال غرب قله ی نمار به نام سفیدارک و دو کانون دیگر به نام های چنار دره و مریم دره در ضلع شمال غربی قله ی نمار قرار دارند . هر سه کانون به شکل برگ چنار دره های کوچک متعددی را در بر می گیرند . حوزه آبگیر غربی پر بارش تر و دارای  رود دائمی است . سیلاب زمان طغیان بخصوص فصل بهار از غرب روستای عرب آباد گذشته و از طریق اراضی صالح آباد " جیران شطی " وارد شمال شهر نظر آباد می شود . ظغیان شدید آن باعث خسارتهای سنگین در این شهر می شود . حوزه ی آبگیر سفیدارک از سه زیر حوزه که یک از آنها از ناحیه ی سارقین و دو مسیله ی آن از دره ی کهریز گل پس از طی پنج کیلو متر در قسمت خان کهریز به متصل شده و با طی دوکیلومتر در پل زیر گذر اتوبان  با رود خانه حوزه ی پر آب و طغیانی فشند یکی شده و از شرق شهر نظر آباد و ناحیه ابراهیم جیل به سمت جنوب طی مسیر می کند . بارشهای سیل آسا ایجاد سیل آبهای خروشان کرده و باعث خرابی های در حاشیه مسیله و ناحیه ی دشت می کند . این دره ها بصورت اتفاقی سیلابی شده و گاها سالها خشک و بی آبند و همین امر موجب فراموشی و غفلت مردم و مسئولین شده و در هنگام سیل آب خسارتهای آن سنگین می شود .

خوشبختانه جهاد کشاورزی در دهه ی هفتاد در یک اقدام ضربتی و کارشناسی شده تمامی دره ها و دامنه های آبگیر را بانکت بندی ( با تور سیمی و لاشه سنگ ) نمود که نقش بسزای در کنترل رسوبات و جذب سیلاب داشت است .

پوشش گیاهی غالب ناحیه ی کوهستان را گون ، تنگس ، کنگر ، جارو، زرشک . درختان بید ، گرج ، و در داخل دره و حاشیه ی رودخانه انواع رستنیهای خوشبو را می توان دید . برداشت بی رویه گون و تنگس تا سال 1340 برای حمام خزانه ای روستا و تامین سوخت مورد نیاز روستاییان لطمه ی زیادی به منابع طبیعی منطقه وارد کرده است . پس از این سال تغییر الگوی سوخت از گیاهی به زغال سنگ در مصارف خانگی و حمام و جلوگیر ی از برداشت کتیرا از بوته های گون باعث احیای دو باره یمنابع طبیعی ناحیه کوهستان شده است که نقش بسزای در جلوگیری فرسایش خاک و نفوذ بارشها دارد . عبور دکل های برق فشار قوی از دامنه این ارتفاعات که همراه با عملیات راه سازی بوده دخالت انسان در به هم خوردن اکو سیستم منطقه به وضوح قابل مشاهده است .

فرمانداری وقت  ساوجبلاغ درسال 70  در یک طرح مطالعه نشده جاده ی ارتباطی هشتگرد به طالقان را در دامنه های شرقی آن اجرایی کرد و پس از اتمام جاده خاکی با تحولات و جابجایی در ارکان مدیریتی شهرستان این پروژه با صرف چندین میلیار تومان بودجه ، رها و به منطقه ی چندار منتقل شد، این اقدام نیز یکی دیگر از تغییر ات عمده در  اکوسیستم منطقه بشمار می رود . 

دهها چشمه کوچک که از دامنه و صخرها جاری شده رود دائمی " خون مکان " را بوجود می آورد . این رود در فصل بهار مهمترین آب کشاورزی را تامین می کند اما در ماهای گرم به علت کذشتن از نواحی شنزار و سنگی نفوذ و یا تبخیر شده و با حداقل دبی در منطقه چشمه کان در فاصله ی سه کیلومتری شمال روستا به وسیله لوله تا باغات دره سارقین انتقال می یابد .در اواخر شب با کاهش درجه حرارت میزان دبی بالا رفته و اوایل شب کمترین دبی را دارد.بطور متوسط در اواسط تابستان به چهار اینچ می رسد . انتقال آب بوسیله لوله لطمه ی زیادی به حیات وحش منطقه وارد کرد .

حیات وحش ناحیه کوهستان متنوع اما بسیار کمیاب می باشد . گرگ ، روبا ه ، شغال ؛ گراز ، کفتار، خرگوش ، ،یوز پلنگ ، آهو، جوجه تیغی ، کبک و تیهو ، انواع عقاب و لاشخور ، را می توان شاهد بود .ناحیه کوهستانی به چندبن قسمت تقسیم ونام محلی آن  عبارت است از چناردره، معدنها ، ایوانه ، مریم دره ،وجارکش ، اُغری دره ، مگسلان می باشد  .

قله نمار :

در ضلع شمال غرب روستا و فاصله ی پانصد متری آن دو قله ی  کله قندی متصل به هم و منفرد از رشته کوه  با ارتفاع 2000  متری از جنس آهک با دامنه ای پر شیب و صخره ای  خود نمایی می کند . پوشش گیاهی آن بسیار فقیر و فاقد آب جز یک چشمه می باشد . به علت آهکی بودن دوام برف در آن کمتر از یک روزاست و بارش باران در آن نفوز نمی کند .درخچه های بوته ای کوتاه قد به نام کمچک به طور پراکنده در آن به چشم می خورد .  در گذشته نه چندان دور مکان زیستی چندین قلاده کفتار بوده و پرندگانی از قبیل کبک ، تیهو ، کرکس و جوجه تیغی و مار به وفور قابل مشاهده است . این قله دارای چشم اندازی زیبا ست و برای صعود به آن کمتر از چهل دقیقه زمان می برد و هر تازه واردی از یال جنوبی و از طریق بر چشمه می تواند صعود کند . چشم انداز دشت ساوجبلاغ  از نوک قله بسیار دیدنی و جذاب است . استخراج آهک درگذشته از معادن آن رواج داشته است و سنگ پلهای بزرگراه تهران به قزوین از این قله تامین شده است .

خرس و سگ :تپه ای بلند با ارتفاع 800 از سطح دریا با دامنه های سنگی و شیب ملایم در ضلع غربی قله نمار واقع شده است که در دامنه ی آن سد کوچک خاکی به ارتفاع صد متر برای جلوگیری از خرابی سیلاب  احداث گردیده است که نقش عمده ای در آبخیزداری و تغذیه ی سفره های زیر زمینی دشت دارد

کوهپایه : از جنوب قله نمار و ارتفاع 1700 متری به مسافت سه کیلومتر تپه های موازی هم که از خاک رس تشکیل شده  را در بر مگیرد ، این ناحیه از پوشش مراتع فقیر بر خوردار است و در فصل بهار مراتع دامداران روستاست . داخل دره ها اغلب اراضی کشاورزی و باغات و مکان استقرار روستا می باشد .جا دارد از  در ه های سرسبز که با داشتن چشمه ها و قناتهای متعدد زیبای و چشم انداز بی بدیل به رو ستا می بخشند را یاد آور شد :

اجرای پروژه ی عظیم انتقال آب سد طالقان به تهران که همراه با یک جاده ی تدارکاتی است منطقه ی وسیعی از ناحیه کوهپایه و مزارع آن را دسخوش تغییرات عمده کرده است . علاوه بر این دومین خط انتقال برق فشار قوی نیز عامل دیگری در تغییر چشم انداز زیبای ناحیه است .(تصویر شماره ... )

قنات :

قنات سیستمی است در جهت استخراج آب از دل زمین که پس از حفر آن هیچ نیازی به کاربرد چرخ و دلو و پمپ ندارد جز حفظ و نگهداری ولایروبی . بی شک یکی از مهمترین اختراعات مردمان ایران زمین در هزاران سال قبل بوده است ، واز ایران به نقاط دور کره ی زمین انتقال یافته است .قناتهای کویر ایران در استانهای یزد ، کرمان ، خراسان جنوبی با طولی بیش از پنجاه کیلو متر و مادر چاهی با عمق بیش از یکصد متر با صدها چاه همراه از عجایبی است که باید در زمره ی عجایب هفتگانه بشمار آورد . کاریز، کهریز، همان قنات است که در نقاط مختلف کشورد بکار گرفته می شود .روستای خور زنده به کهریزهای کوچک وبزرگی است که صدها سال آب زلال و گوارایش حیات بخش آن بوده و است . سرسبزی تمامی دره ها و دامنه های روستا ی خور مدیون جوشش آب چشمه یا قناتی است که برای احیا و نگهداری و تملک آن خون دلها خورده شده است  .

از آنجائیکه قنات مختص نواحی بیابانی است که سفره های آب در آن بسیار پایین و استخراج آن جز با حفر چاه و دلو امکان ناپذیر است ، مردمان این نواحی با بکار گیری شیوه ای هوشمندانه آب نواحی کوهپایه ای دوردست محل سکونت خود را باحفر تونلی با شیب بسیار کم و ملایم به سطح زمین هدایت و با مدریت مورد استفاده قرار می داده اند . روستای خور خود کاملا در کوهپایه استقرار دارد و اصولا باید  نیازی به حفر قنات نداشته باشد ، بر رسی قناتهای محل نشان دهنده ی این است ابتدای امر مظهر اکثر قناتهاچشمه ای بیش نبوده که با گذشت زمان و وقوع خشکسالی دوره ای و یا با لارفتن سطح زیر کشت و نیاز به آب بیشتر ساکنین آن را بر آن داشته تا مظهر چشمه ها را کاوش وبه رگه های بیشتری از آب موجود در دامنه ها  دسترسی یابند در نتیجه هرچه به آب این حفاری اضافه می شده با گذشت زمان طول قناتها نیز طولانی تر شده است . قناتهای موجود در روستا قابل مقایسه با قناتهای ناحیه دشت ساوجبلاغ نیستند ، قناتهای بادامک نظر آباد به طول بیش از هفت کیلومتر با مادر چاهی حدود چهل متر بوده است در حالیکه طویل ترین قنات خور به یک هفصد متر  با مادر چاهی کمتر از ده مترمی باشد و دبی لحظه ای آب  در تر سالی به شش اینج برای یک قنات می رسیده است .

مهمترین قناتهای روستای خور عبارت است از : (جدول .....)

1-کهریز گل بادبی متوسط  شش اینج 2- خان کهریز با دبی متوسط پنج اینج 3– دوشان کهریزبا متوسط دبی کمتر از چهار اینچ 4- درویشان کهریز با دبی متوسط سه چهار اینچ

5- کهریز  سارقین با متوسط دبی کمتر از چهار اینچ .

علاوه به پنج قنات یاد شده یک چشمه دایمی " مراد اُ " و یک رشته رود آب دایمی که از ناحیه کوستان جریان می یابد  " خون مکان " جمعا با متوسط دبی سی اینج در مالکیت یکصد کشاورز و یک خرد مالک و دوازده ساعت " مودول آب "سهمیه افراد خوش نشین می باشد.

علاوه بر قناتهای فوق قناتهای دیگری همگی آنها کمتر از یکصد متر طول و متوسط دبی آنها کمتر از سه اینچ می باشد  که متعلق به طوایف و خاندان های بخصوصی است که به قرار زیر می باشند :1- قنات سنبلستان2- قنات برچشمه 3- قنات چشمه کان 4- قنات لطفعلی بیک 5- قنات دره حاج محب علی 6- قنات دره کربلای حسین 7-  دو رشته قنات باغ  اربابی 8-  قنات دره فیض الله 9- قنات حاج نقی که از جمله قناتهای بسیار قدیمی متروکه بوده و در حفاری اتفاقی دهه ی گذشته کشف و پس از باز سازی و ترمیم و مورد استفاده شخصی است  .

8- قنات های متروکه وسط ده که در ده سال گذشته به علت خشکسالی و ساخت و ساز داخل بافت روستا باعث ریزش و مسدود شده و آبدهی ندارند .

چشمه های موجود که اغلب متعلق به یک یا چند خانواده می باشند به طور متوسط کمتر از دو اینچ دبی دارند : 1-چشمه حسن دره در ناحیه خرس سگ 2- چشمه ی باغ عباس ولیانی 3- چشمه ی باغ کدخدا 4- چشمه ی باغچه ها "خانم تاج "5- چشمه ی مطلب دره  6 – چشمه ی  باغچه علی میرزا. تمامی آب این  قناتها و چشمه ها  با ذخیره در حوضها و استخر ها ساخته شده در مظهر قنات با سهمیه وحق آبه مشخص باغات را مشروب می کند.

با توجه به قناتها و چشمه های یاد شده که در نقطه نقطه ی داخل و اطراف روستا می جوشد و طراوت سر سبزی را به آن می بخشد متوان وجه تسمیه خور را درک کرد ، روستای که همچون نگینی سرسبز  بر دامنه ی البرز می درخشد .

کهریز گل:

 طویل ترین دره سرسبز که  پوشیده از درختان کهنسال گردو و توت و باغات ترمیم شده و جدید فلاحتی از قبیل  گیلاس ، سیب ، آلبا لو ، هلو ، گلابی ، آلو ، گوجه برغانی ، ... می باشد . طول دره بیش از سه کیلومتر با عرض متوسط یک کیلومتر ، که از وسط آن مسیله  کانون آبگیر روستای سفیدارک و غرب روستای فشند  عبور می کند . این رود خانه خشک و بی آب می باشد فقط در زمان بارشهای شدید برای چند ساعت سیل جاری می شود . رسوبات بجای مانده در آن ، بخصوص تخته سنگهای چند تنی در حاشیه آن نشاندهنده ی سیلابهای ویران کننده درگذشته ی نه چندان دور است . افراد کهنسال سیل عظیمی را به یاد دارند " سیل سیف الله بک " که تمامی باغات و مزاره حاشیه بستر رودخانه را نابود کرده است که بزرگترین  و معروفترین  باغ متعلق به سیف الله بک کاملا نابود و سنگ های عظیم بجای مانده از آن سیلاب هنوز در این باغ احیا شده  موجود است . این دره زیبا همچون بال پرنده ای روستا را در بر گرفته .قسمت آخر این دره   در خشکسالی دهه ی هفتاد با آسیب کلی مواجه گردید ، اما نیمه ی اول آن به علت نزدیکی به مظهر قناتها از آن مصون ماند .خوشبختانه با لای روبی و کول گذار و توجه جهاد کشاورزی و خودیاری کشاورزان جان تازه یافته است . متاسفانه باحفاری  دوازده حلقه چاه آب عمیق آشامیدنی توسط شهر جدید هشتگرد  در فاصله سه کیلومتری این منطقه که تامین کننده آب قنا تها و چشمه های روستای خور است  باعث کم آبی و افت شدید آنها گردیده است . زمزمه توسل به چاه عمیق جهت مقابله با این بی آبی در آینده  نزدیک از کشاورزان به گوش می رسد.

در یک دوره پنج سال در یک عملیات نسنجیده و غیر کارشناسی کلیه ی رسویات چند هزارساله ی بجای مانده ی بستر مسیله به فروش رفته است و از این منطقه ی گردشگری و طبیعی دره ای بد گواره بجای مانده که رفت آمد دو طرف را بخصوص انتقال آب را با دشواری مواجه کرده است تا جائیکه ریزش کناره های دیوار این کانال و فرسایش آن در هنگام سیلاب باعث عقب نشینی و خسارت جبران ناپذیر باغات خواهد شد . تا سال 1345جاده ی روستای فشند در چهار کیلومتری شمال شرقی از این دره عبور می کرده است  .

سارقین :

بال دوم روستا را باید دره سر سبز سارقین را  بشمار آورد  که تقریبا شباهت به قرینه خود دره گهریز گل دارد .این دره از قنات و رود آب خون مکان و چند چشمه و قنات کوچک مشروب می شود . قسمت اعظم این دره تا اصلاحات ارضی زیر کشت یونجه می رفته و بعد از آن به باغات فلاحتی  تغییر کشت یافته وپس از چند سال به علت وقوع آفت  نابود و با تغییر نوع درختان امروزه شاهد باغهای گردو می باشیم که از دور یک پارچه و تداعی کننده جنگل انبوه است .ضلع شرقی این دره متصل به روستا بوده و ساختمانهای ویلا یی یک پارچگی آن را به کام خود می کشد .

در ه فیض الله :

 دره ای به طول تقریبی پانصد متر که در حال حاضر به علت گسترش روستا  کاملا در داخل بافت  قرار گرفته است. ساخت و ساز مسکونی آن را تکه پاره نموده و در چند سال آینده جز اسمی از آن باقی نخواهد ماند .قنات کوچکی آب مورد نیاز آن راتامین می کند.

باغچها :دره ا ی در جنوب روستا و متصل به آن که به علت در دسترس بودن به قطعات کوچک تقسیم شده است . پوشش غالب آن درختان گردو و توت و میوه های بومی ازقبیل آلبالو ، گوجه درختب ترش ، ...که مورد مصرف خانوارها بوده است . سرشته قنات کوچک به همراه یک چشمه شمال درهو مشروب جنوب آن توسط قناتهای کهریزگل مشروب می شد. قسمت شمالی آن بعلت مخروب شدن قناتها

روبه نابودی گذاشته اماجنوب آن که به آب قناتها دسترسی داردسرسبز و شاداب است . این دره کاملا در داخل بافت سکونتی روستا قرار دارد.

سمبلستان:

جنوب روستای فشند تا شمال شرق روستای خورسرزمینی نسبتاهموار" دشتک "را در برگرفته است که اراضی دهکده ی فشند در شمال و سملستان در جنوب آن قرار دارد .این ناحیه در حدود سی هکتار زمین زراعی به سه خاندان تعلق دارد و زیر  کشت گندم وجو و نخود ، انگور  می رود و مقدار ی نیز زیرساخت وساز مالکین آن قرار گرفته که با حفر چاه آب دستی به باغ میوه وگردو تبدیل شده است . آب مورد نیاز این ناحیه از قنات و در  فصول بهارو زمستان مازاد آب روستای سفیدارک در سه کیلومتر شمال آن تامین می شود .

چشمه  کان  :

منطقه ی ییلاقی مشجر در سه کیلومتری شمال غربی روستا و جنب قله نمار قرار دارد . این باغات متعلق به طائفه ی اسماعیل بک ( زارعکار ) می باشد . یک قنات به طول کمتر از یکصد متر با مادر چاهی پنج متری آب این ناحیه را تامین می کند .

حسن دره : این دره سرسبز در ضلع غربی چشمه کان و در جنوب معادن زغال سنگ واقع و از چشمه آب حاصل ازنشت آب معادن شمال خود مشروب می شود. این مزرعه توام با باغ  متعلق به ورثه حاج حسن از داداش طایفه است . 

مطلب دره : دره ای کوچک در دامنه شیب دار غرب قله نمار ، مشرف به چشمه کان  که ازیک چشمه سیراب می شود و زیر کشت گردو قرارگرفته است .

بر چشمه : دردامنه جنوبی قله نمار در ضلع شمال غربی روستا در فاصله ای پانصد متری منطقه ییلاقی و سرسبز با تپه ی باستانی با  قدمت بیش از هزار ساله که گورستان آن گبری بوده و در حفاریهای صورت گرفته نشان ازقبل از اسلام را دارد . در بالی تپه مشرف به این دره و در جوار قنات کوچک آن گنبد هشت ضلعی که به امامزاده  .... معروف است و طی دو سال گذشته به وسیله میراث فرهنگی باز سازی و ترمیم شده است مورد بازدید و زیارت گردشگران است .

دره محب علی :دره ای باریک و عمیق به طول تقریبی یک کیلومتر در ورودی روستا " غرب زمین فوتبال "متعلق به ورثه حاج محب علی می باشد . منظره این دره قابل مشاهده نمی باشد جز ابتدای ورودی آن که به وسیله ی قنات کوچکی مشروب می شود .

دره ی حسین : از جمله دره های سرسبز ولی غایب از دید بینندگان در ضلع جنوب شرقی در داخل یک دره ای نسبتا عمیق گسترده شده است که به وسیله ی قنات کوچک مشروب می شود .این دره به پروژه مهر شهر جدید هشتگرد متصل شده است.

کله باغ ها :

کله یعنی کوتا و کوچک یا کاسه باغهای انگوری .در ایام ارباب و رعیتی با درخواست ریش سفیدان و کشاورزان روستا از ارباب مبنی بر اینکه مقداری زمین در نزدیکی قناتها به آنها واگذارشود تا با احداث باغ انگوری نیاز خانواده ها بر آورده شود ، ارباب نیز با درخواست کشاورزان موافقت کرده و بدون درخواست سهم اربابی محصول آن کاملا به کشاورزان تعلق گیرد . در مدت زمانی کوتاه تمامی کشاورزان هریک کاسه باغ انگوری درناحیه مخروط افکنه خروجی کوه پایه در ضلع شمالی اتوبان احیا می کنند. کشاورزان بون توجه به ویژگی درخت انگور به نوع خاک که کاملا شنی بوده و در فصل تابستان نیاز شدید به آبیاری داشته  و در این فصل کمبود شدید آب احساس می شده. در طی چند سال ابتدایی تاکستانها بازدهی چندانی نداشته و تغییر کار بری می یابد و زیر کشت حبوبات " چشم بلبلی و ماش " و کرچک برای استهسال روغن برای سوخت روشنایی  می رود . در حال حاضر با قرارگرفتن در محدوده ی شهر جدید هشتگرد  قسمتی زیر ساخت و ساز ویلای مالکین آن  قرار گرفته و قسمتیبه باغ تبدیل شده است.

ناحیه ی دشت :

 دشت ساوجبلاغ درمنتهی الیه ضلع جنوب غربی " نجم آباد " 1000 متراز سطح دریا ارتفاع دارد و به طور ملایم و ناچیز تا شهر نظر آباد در ده کیلومتری شمال آن فقط 200 متر افزایش ارتفاع می یابد ، از خط آهن سراسری تا ابتدای ورودی کوهپایه  با فاصله ی  پنج کیلومتر 500 متر افزایش ارتفاع یافته که ناحیه ای  هموار و نسبتا شیبدار که سیلابها را به چاله نجم آباد می ریزد . ناحیه ی دشتی روستا از 1200 متر در شمال نظر آباد شروع شده و در ناحیه ی اتوبان به مخروط افکنه   در ارتفاع 1600 متری می رسد که زمین های زراعی کشاورزی را در بر می گیرد .

مکان گزینی روستا :

روستا کاملا درناحیه ی کوهپایه و در ارتفاع 1300 تا 1400 متر ی از سطح دریا در سه دره نسبتا باز استقرار یافته است .طول تقریبی شمال به جنوب آن دو کیلومتر و غرب به شرق آن سه کیلومتر بر آورد می شود .شیب تپه ها کم و تمام دامنه ها با کمترین هزینه به شکل پله کانی ساخت و ساز شده است . در شمال غرب دره ها بسیار کم عمق و نسبتا هموار بوده و دویست واحد مسکونی تازه ساخت با رعایت اصول مهندسی معابر به شکل شطرنجی قابل مشاهده است .

 دشتک :  در قسمت شمال شرق روستا که منتهی الیه جنوب غربی روستای فشند می باشد ( سنبلستان ) سرزمینی نسبتا همواری را تشکیل می دهد .

سه دره ای که روستا را در بر می گیرد نسبت به تپه های همجوار کم ارتفاع بوده به نحوی که روستا کاملا در یک گودی نسبی استقرار یافته و از ناحیه دشت قابل مشاهد ه نیست . این دره ها در جنوب روستا" خان کهریز " به هم متصل  می شوند .

راه های ارتباطی ( نقشه شماره .....)

 روستا در فاصله سه کیلومتری شمال بزرگراه تهران ، قزوین و شش کیلومتری جاده ی ترانزیتی غرب به شرق و هشت کیلومتر شمال راه آهن سراسری قرار گرفته است وقطار شهری مهر شهرکرج به شهر جدید هشتگرد به سه کیلومتری آن ختم می شود .روستا از مرکز شهرستان " هشتگرد "شش کیلومتر – از مرکز استان " کرج " سی کیلومتر – از تهران 65 کیلومتر و از سمت غرب با قزوین 65 کیلومتر فاصله دارد . برای دسترسی به ناحیه ییلاقی طالقان با طی سی کیلومتراتوبان تهران قزوین و گذشتن  از گردنه ی زیاران کمتر از یک ساعت مسافت می باشد .

خور  از طریق راه های شوسه با روستاهای همجوار ( شلمزار ، هیو ، عرب آباد ، فشند ، سفیدارک ) بطور متوسط چهار کیلو متر فاصله دارد . یک راه شوسه صعب العبور کوهستانی در شمال به شهرستان طالقان متصل می شود که در دهه ی شصت احداث گردید و لی به عللی نامشخص نا تمام باقی ماند.

جغرافیایی تاریخی روستای خور

وظیفه این گرایش از رشته جغرافیا معرفی مکانهای جغرافیایی و نامهای آنها و علل تغییر آن درمرورزمان برای مطالعه  محققین تاریخ  است . خور را باید از جمله روستاهای نادر دشت ساوجبلاغ با قدمت چند هزار ساله بشمار آورد . وجود آثار باستانی متعدد متعلق به هزاره های قبل از اسلام از جمله دخمه های ناحیه ی سارقین ، گورهای گبری دامنه  قله نمار

و چندین ناحیه ی گورستانی در دره های کوهستان از جمله گورهای خطاراس مشرف به دره طالقان ، مریم دره ، را می توان بر شمرد . علاوه بر این نشانها چندمنطقه دیگر که حفاریهای غیر مجاز در آنه صورت گرفته و میشود و سفالهای شکسته نشان از قدمت دیرینه سکونت در این روستا دارد.

 با توجه به ویژگیهای دشت ساوجبلاغ از نظر غیر قابل دفاع بودن در برابر متجاوجین و غارتگران که بدون موانع طبیعی بوده ، مسیر عبوری لشکریان در طول تاریخ ، و بخصوص بالا بودن سفره های آبهای زیر زمینی که موجب باتلاقی شدن و وجود امراضو حشرات بوده است به جز نواحی خاص از جمله حوالی تپه های باستانی خالی از مراکز سکونتگاهی بوده است .با پسروی باتلاقها به جنوب شرق نجم آباد و پایین رفتن سطح آب ها در طول زمان و با توجه به رسوبی بودن خاک ناحیه دشت و حاصلخیزی آن  و به وجود آمدن حکومت صفوی وایجاد کاروانسراها دوران شکوفایی و استقرار روستاها در ناحیه دشت شروع می شود و در دوران قاجار و حاکمیت سیستم ملکوطوایفی و بعداارباب و رعیتی کل ناحیه دشت به تصرف وابستگان دربار و اشراف زادگان در آمده و آنها با ساخت قلعه ها ی و اسکان کشاورزان اجیر شده و اغلب آنها از نقاط دیگر آورده می شدند دشت ساوجبلاغ  به  زیر کشت غلات بخصوص گندم رفته تا جاییکه به انبار غله پایتخت معرف می شود .

دامنه های شمالی دشت به علت ویژگی دفاعی و کوه پناهی با داشتن آب کافی و دایمی همراه با مراتع و دوری از مسیر غرتگران ولشکرکشیها،مکانی امن برای استقرار روستاها بوده است . روستای خور ازجمله این روستاها باقدمت چند هزار ساله است ( نواحی باستانی در دره و امامزاده سیراب شمال هیو ،  چمبورک هیو ،انگرته شلمزار ، برچشمه خور ، چندار ، ولیان ،  بخصوص روستای برغان  که مرکزیت این نواحی سکونتگاهی را را داشته است ).

قناتها ، تپه های باستانی مزارع ایجاد شده در دامنه ها ، گورستانهای پراکنده ، و در چندصد سال گذشته وجود آثار باستانی موجود مانند گنبد هشت ضلعی برچشمه معروف به امامزاد خاتون و امامزاده سلیمان ، درختان کهنسال چنار در ناحیه باستانی زرچه کانی " چنار دره " و چنارهشت صد ساله محوطه مسجد جامع ، برجهای قلعه در بافت قدیمی روستا ازجمله نشانهای تاریخی و قدیمی خور بشمار می آیند.ارتباط خور با ناحیه کوهستانی طالقان و مراودات این دو و راه ارتباطی مالرو طالقان به سواحل شماjustifyلی باعث رونق سکونتگاه های دامنه از جمله خوربوده است .در مسیر این راه ارتباطی نشانهای متعددی را می توان یافت .

گذشته از آثار بجای مانده و تاریخی کهن که اظهار نظر در باره ی آن را به اهل فن باید گذاشت  ، سیر تحولات روستای خور را پس از دوران صفویه( حدودا  چهار صد ساله گذشته )را با نشانها و آثار مشهود می توان حدس زد.از جمله نشانهای موجود قابل اتکا محدوده ی قدیمی و بافت روبه تخریب روستا دراطراف مسجد ، امامزاده سلیمان ، امامژاده برچشمه ،  را می توان جست و جو کرد.

بافت قدیمی روستاحول یک محوطه قدیمی تر که با برج وباروقلعه ای مستحکم همراه بوده و برجهای دیدبانی  آن تا سال1340پا بر جا بوده و قسمتی ناچیز از این قلعه هنوزباقی است استقرار یافته است . یک کانال سر پوشیده آب مورد نیاز این قلعه را از قنات کوچک  در فاصله پانصد متری شمال آن  که بعدا به باغ اربابی تغییر مسیر داده تامین می کرده است . .تمامی طوایف کوچک و بزرگ فعلی در  اطراف این قلعه ی مستحکم سکونت داشته اند.این برج و باروی مستحکم با داشتن محافظ  منطقه امنی برای تازه واردین به خور بوده است .مناطق معروف و پر جمعییت متصل به قلعه در تصرف طایفه بک که بزرگترین و قدیمی تزین طایفه این روستاست بوده است .

با بررسی بافت قدیمی روستا ، شکل آن دایره ای با کوچه های تنگ و باریک پیچ در پیچ حول دیوار قلعه استقراریافته .رعایت اصول ایمنی  در برابر چپاولگران  و باعث شده است وسعت روستا گسترش نیابد و با ایجاد سد دفاعی با کوچه های باریک و پیچان  مانع خوبی  در برابر یغماگران باشد . اغلب سکونتگاه ها در بام آغل دامها بنا گردیده تا به آسانی به آن دسترسی داشته و حفاظت شوند .  چشمه ها و قنات بیرون از بافت ولی متصل به روستا بوده است .خانه ها به صورت پله کانی در دامنه تپه ساخته شده و هر خاندان از یک طائفه در یک حیاط زندگی می کرده اند که با گذشت زمان وتقسیم این محوطه ها بین ورثه کوچک وکوچکتر شده است . در بررسی به این نتیجه میرسیم پس از دیوار قلعه در اطراف آن طائفه بک اسکان داشته و بعد از آن خاندانهای مهاجر و یا طوایف کوچک مستقر بوده اند . از ساکنین داخل قلعه هیچ نشانی نیست ولی آخرین ساکنان آن که هنوز مالکیت آن را دارد یکی از طوایف کوچک که با حفظ زمینهای کشاورزی و آب تنها طائفه   خرده مالک روستا به شمار می آیند و از شیوه ارباب و رعیّتی پیروی نکرده اند .

در طی دویست سال گذشته با تقسیم کار طائفه بک به دو دسته کشاورز و دامدار تقسیم شده ودسته دوم به ضلع غربی روستا  در آنسوی دره منتقل شده و در کنار طوایف دیگر که شغل اصلی آنها دامداری بوده اسکان یافته اند ( داداش طائفه – حسن طائفه ) . این ناحیه از روستا در فاصله ای بسیار کم روبروی بافت قدیمی درجنوب امامزاده سلیمان به شکل  متمرکز و متصل به هم بوده است . حفر چندین  ز اغه متصل به هم برای حفظ و نگهداری احشام در فصل سرما که هنوز پا بر جا می باشند .می توان گفت قسمت دامداری کوچنده از بافت قدیمی روستا جدا بوده است .

در ضلع شمالی قلعه طوایف  دیگر روستا که شغل اصلی آنها دامداری بوده اسکان داشته است  ( اسماعیل طائفه ) .

امامزاده سلیمان :

از نوادگان امام سجاد و بنای دوره ی صفویه می باشد . . بنای این امامزاده از   داخل به شکل هشت ضلعی با گنبدی مخروطی در دو طبقه جدا از هم که از داخل رواقها راس ان دیده نمی شود . گنبد از سنک و ساروج ساخته شده و شبستان آن از آجر سی در سی بنا شده است . در سردابه آن چندین جنازه پشت سر هم ردیف آرمیده اند که در چند سال گذشته با ترمیم و باز سازی مسدود گردیده است . بارها توسط افراد بصورت غیر قانونی مورد حفاری قرار گرفته است و ده ها سنگ قبر مرمر سفید گورستان به سرقت رفته است .در چند نوبت  تعمیر و مرمت شده و به آن اضافه شده بود که  در سال 1385اداره  اوقاف  شهرستان ساوجبلاغ مسئولییت آن  را بر عهده گرفت وبناهای اضافه شده بر آن راتخریب و قدیمی ترین آن را ترمیم و باز سازی کرده است  . این بنای تاریخی روستا مشرف به دره باربند و در بالای تپه ای تقریبا مسطح واقع شده است که اطراف آن را یکی از گورستانهای  روستا در بر گرفته است ، که در حال حاضر به فضای سبز و جایگاه برگزاری نماز عید فطر تبدیل شده است .در جنب این امامزاده یک سالن اجتماعات با امکانات بهداشتی جدید احداث شده است که مراسم دعا و نیایش بر گزار می شود .  

گورستان یکی از مهمترین نشانه های تاریخی روستا بشمار می آید که در  سه منطقه متصل به روستارا را در بر گرفته است الف) گورستان بکها یا چهار طاق در روی تپهای روبروی امامزاده واقع شده است . چهار طاق قبروسط این گورستان بوده است و بر سنگ نوشته آن نام اتهم بک و فرزندش متاربک معروف به ارومیه ای نوشته شده بوده وبا ساخت گنبد کوچکی به صورت زبدری ساخته شده بوده است این گورستان تاسال 1350 محل دفن مردگان طائفه بک بوده است که با گسترش روستا ومحصورشدنش سالها متروکه شد تا اینکه شورای محل آن را تسطیح کرد فقط محوطه آن حفظ شده است . ب) گورستان مجاور امامزاده که مردگان غیر از طائفه بک در آن دفن می شده است ، از سال 50 به بعد گورستان روستا یکی شده و آن مرز بندی طائفه ای رعایت نشده است .ج) یک قسمت کوچک در غرب و آنسوی امامزاده محل دفن مردگانی بوده که هویتشان برای اهالی شناخته شده نبوده است . در حال حاضراین گورستان  به میدان امامزاده که یکی از میادین اصلی می باشد تبدیل شده است .

علاوه بر این سه گورستان چندین منطقه دیگر در فواصل زیاد در محدوده روستا وجود دارد که گورهای درآنها قابل تشخیص است  و بعضا مورد حفاری قرار گرفته اند . این مناطق نشان دهنده ی  این است  که روستا بارها به علل ناشناخته و گوناگون تغییر مکان یافته است . 1- گورستان مریم دره در ناحیه ی کاملا کوهستانی در پنج کیلومتری شمال روستا ( دوره بعد از اسلام )2- گورستان محوطه باستانی امامزاده زبیده خاتون ناحیه ی برچشمه ( دوره بعد از اسلام )3-گورستان گبری دامنه ی جنوبی قله نمار که شکل آن به صورت تنوری با سنگ ساخته شده است وبا حفاریها اغلب تخریب شده اند  ( دوره پیش از اسلام )4-گورستان تپه سارقین که بر بالای دخمه ها قرار گرفته است

برگرفته از وبلاگ سمبلستان خور